پنجاه و نهمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی صبح امروز دهم اسفندماه با حضور حجتالاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش و سایر اعضای این شورا در نهاد ریاست جمهوری برگزار شد.
بر اساس این گزارش در بخشی از این جلسه حجتالاسلام رئیسی طی سخنانی استفاده از ظرفیتهای مردمی را شرط موفقیت در توسعه فرهنگ قرآنی دانست و ضمن تأکید بر پرهیز از معطل نگه داشتن امر ترویج و تبلیغ قرآن کریم به دلیل بودجه و مسائل مالی، تصریح کرد: دستاندرکاران و متولیان ترویج و توسعه فرهنگ قرآنی باید تلاش خود را معطوف به مردمی کردن و تقویت فعالیتهای مردمی در حوزه قرآن کنند. (مشروح صحبتهای رئیس جمهور در جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی)
در ابتدای این جلسه حجتالاسلام والمسلمین محمد قمی، رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سخنانی با اشاره به اهتمام رئیس دولت سیزدهم به امر قرآن کریم، گفت: حضور رئیس جمهور در سه مراسم قرآنی طی روزهای گذشته و هفتههای آینده یعنی اختتامیه مسابقات بینالمللی قرآن، جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی و همایش تجلیل از خادمان قرآن کریم در آینده نزدیک نشان از اهتمام این دولت به امر مهم قرآن کریم دارد.
وی افزود: شاید این رویدادهای متنوع و اتفاقات متعدد قرآنیِ مبارک هم حکایت از بهرهمندی جامعه از فعالیتهای قرآنی دارد. انشاالله جلسه امروز که دومین مرتبه حضور ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در شورای توسعه فرهنگ قرآنی است باعث جدیت و تقویت بیشتر متناسب با گام دوم و متناسب با ضرورتهای انقلاب و توقعات مقام معظم رهبری باشد.
رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی در ادامه از حجتالاسلام والمسلمین حمید محمدی، محمدجواد آل احمد و رضا سلامت پناه، مدیران ادوار مختلف شورای توسعه فرهنگ قرآنی که در دوران خود خدمات داشتهاند قدردانی کرد و گفت: انشاالله در گام دوم حرکت شورای توسعه روند تقویتی با نحوه حرکت قرارگاهی را بیش از گذشته شاهد باشیم.
وی همچنین در مورد طرح ویژه دستگاههای قرآنی برای مبارک رمضان گفت: این برنامه میتواند تجلی دولتِ قرآن باشد، شاید محوریت مردم و برانگیختن آنها برای ورود به این طرح سختترین کار باشد، در این طرح دستگاهها مخلصانه و مجاهدانه پای کار بودهاند و از اسم دستگاه خود گذشتهاند تا فقط قرآن وسط باشد.
ارائه گزارشی از شکلگیری شورای توسعه
در بخش دیگری از این جلسه حجتالاسلام والمسلمین سیدمصطفی حسینی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی به ارائه گزارشی از روند شکلگیری این شورا پرداخت و گفت: سه دهه نخست انقلاب اسلامی آغاز پرشور فعالیتهای قرآنی پس از پیروزی انقلاب است، انقلابی که به تعبیر حضرت امام(ره) مقصد آن قرآن بوده و به تعبیر مقام معظم رهبری به دنبال حاکمیت قرآن در عرصههای مختلف بوده است.
حسینی افزود: در ادامه زمینهای فراهم میشود تا در دهه چهارم انقلاب، منشور توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب برسد و ساختارهای تخصصی قرآن در مجموعههای مختلف مستقر شود. در ارتباط با هر کدام از این سرفصلها سخن فراوان است تنها میتوان این را گفت که خدا را شاکریم در کشوری زندگی میکنیم که گستردهترین ساختارهای قرآنی را به عنوان یک کشور اسلامی درون خود برپا داشته است.
وی با اشاره به اینکه در هیچ کشور اسلامی ساختارهای قرآنی همانند ایران پیشبینی نشده است، بیان کرد: در کشورهای اسلامی شاید یک بخش قرآنی در سازمان دیانت یا وزارت اوقاف پیشبینی شده باشد اما تنها کشوری که وزارت علوم، سازمان اوقاف، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و سایر ساختارهای آن ساختار قرآنی دارد، ایران اسلامی است.
حسینی در ادامه به معرفی ارکان مختلف شورای توسعه فرهنگ قرآنی و نیز معرفی اسناد راهبردی در کمیسیونهای مختلف شورای توسعه اشاره و تصریح کرد: امیدواریم در دهه پنجم فعالیتهای قرآنی بعد از انقلاب اسلامی با اهتمامی که کمیسیونهای شش گانه این شورا دارد زمینه اجرای اسناد راهبردی فراهم شود.
در بخش دیگری از این جلسه حجتالاسلام والمسلمین محمد حاجابوالقاسم، پیشکسوت قرآنی کشورمان که محوریت تهیه محتوای طرح مسطورا را بر عهده داشته است به بیان نکاتی در مورد این طرح، که ویژه جامعه قرآنی برای ماه مبارک رمضان است پرداخت.
پیشنهاد حضور رئیس جمهور در جلسات شورا
وی قبل از تشریح جزئیات این طرح طی پیشنهادی گفت: پیشنهاد خاص من برای این جلسه این است که جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی همه ساله قبل از ماه مبارک رمضان با حضور رئیس جمهور برگزار شود تا انشاالله فعالیتهای قرآنی ماه مبارک رمضان رونق بیشتری پیدا کند.
حاجابوالقاسم گفت: نکته اول در مورد طرح ویژه ماه مبارک رمضان، اهمیت قرائت و تدبر در قرآن کریم است، در این طرح، موضوع قرائت و تدبر پررنگ در نظر گرفته شده است. این موضوع از تأکیدات مقام معظم رهبری بوده و طرحی که برای اجرا در نظر گرفته شده الگویی از جلسه قرآنی مقام معظم رهبری در مشهد در ایام قبل از انقلاب است.
حاجابوالقاسم بیان کرد: در مجموعه کتابهایی که پیرامون معارف قرآنی در اختیار ما قرار دارد، شاید یکی از برترینها کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی مقام معظم رهبری است، این کتاب در ساختار فکری و فرهنگی نظام انسانی نقش بیبدیلی دارد، اگر کسی با این کتاب آشنا باشد متوجه میشود حکمرانی جمهوری اسلامی، حکمرانی قرآن است، بنیانگذار و امتداد دهنده حرکتِ قرآنی کشور که از سال ۱۳۵۳ با طرح این دیدگاهها از سوی مقام معظم رهبری شروع شد، با همین دیدگاه کشور را در این سالها اداره کردهاند و بیانات ایشان امتداد این کتاب ارزشمند است.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان تصریح کرد: بر همین اساس بنا شده است در سال جاری این کتاب محور قرار بگیرد و محتوای آن برای فعالیتهای قرآنی ماه مبارک رمضان مناسبسازی شود. این کتاب ۲۸ درس است که آن را تبدیل به ۳۰ درس کردهایم و برای هر روز از ماه مبارک رمضان متناسب با آن روز آیهای از آیاتی که میتواند پیشانی درس مربوطه در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی باشد، انتخاب شد. محتوای مناسب بر اساس این ۳۰ آیه با تلاش عده زیادی از محققین و پیگیریهای مجدانه سازمان تبلیغات با عنوان کتاب مسطورا آماده شده است.
وی با اشاره به اینکه خروجیهای متعددی از این محتوا متناسب با هر قشر و صنفی گرفته شده است، بیان کرد: قرار است در ماه مبارک رمضان میلیونها نفر قرآن را تلاوت کنند و از بین اینها تعداد زیادی ۳۰ آیه از آیات با موضوع جهاد تبیین که در بیانات مقام معظم رهبری پرکاربرد بوده است را حفظ کنند، همچنین جمع زیادی هم با محتوای این ۳۰ آشنا خواهند شد.
گزارش عملکرد کمیسیونها
در بخش دیگری از این جلسه روسای کمیسیونهای شورای توسعه فرهنگ قرآنی به ارائه گزارشی از فعالیتهای صورت گرفته در زمینه اجرای اسناد راهبردی متناسب با همان کمیسیون پرداختند.
در این بخش ابتدا محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس کمیسیون توسعه فعالیتهای تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به بیان نکات کوتاهی پرداخت. وی گفت: شعار اصلی ما در کمیسیون تبلیغ و ترویج، تحقق دولت قرآنی بوده است. در یک سال و نیم اخیر بسیاری از طرحهای ابتکاری در این حوزه مورد حمایت قرار گرفته است.
وی افزود: طرحهای کلیِ تربیتِ مربیان قرآن به اجرا در آمده که در یک مورد بیش از ۱۴ هزار مربی قرآن در ۳۰ استان تربیت شدهاند، بخشی از این آموزشها مربوط به استانهای پیرامونی بوده و برای تحقق بخشی از شعار عدالت فرهنگی صورت گرفته است.
رونمایی از ۴۰۰۰ پایگاه قرآنی در مساجد
رئیس کمیسیون توسعه فعالیتهای تبلیغی و ترویجی قرآن کریم اظهارکرد: بعد از فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد مساجد پایگاه قرآن، ۴۰۰۰ کانون فرهنگی و هنری در مساجد به عنوان پایگاه قرآنی معرفی شد که مراسم رونمایی از این کانونها روز ۱۸ اسفندماه اتفاق خواهد افتاد.
در ادامه این جلسه شبیر فیروزیان، سرپرست معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به تکمیل صحبتهای وزیر ارشاد پرداخت و گفت: یکی از اتفاقات خوب در دولت سیزدهم هماهنگی بالای دستگاههای متولی امر قرآن است، همه دستگاهها در دولت سیزدهم همافزایی و هماهنگی خوبی داشته و دارند، نموه بارزی از این هماهنگی در طرح مسطورا شکل گرفت.
وی با اشاره به اینکه یکی از کارهای خوب کمیسیون تبلیغ و ترویج حمایت از تولیدات رسانهای بوده است، گفت: یکی از اصلیترین اهداف ما در این کمیسیون تقویت جلسات خانگی قرآن است. ما به شکل ویژه از این مسئله حمایت کردهایم و در نمایشگاه قرآن هم این حمایت ادامه داشته و دارد. حمایت از شبکهسازی کنشگران قرآنی در فضای مجازی یکی دیگر از برنامههای ما بوده است. همچنین تصویب و تسری نشان و امتیازات درجه یک هنری به خادمان قرآن کریم یکی دیگر از برنامههای اجرایی ما در کمیسیون تبلیغ و ترویج بوده است.
سرپرست معاونت قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: حمایت از تشکیل مرکز شتاب دهنده ایدهها و نوآوریهای دانش بنیان قرآنی بخش دیگری از برنامههای این کمیسیون بوده است. با توجه به اینکه مسئله دانش بنیانها و خانههای خلاق مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است، به این مسئله اهتمام ویژه داریم.
در بخش دیگری از این جلسه محمدعلی زلفیگل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن به ارائه گزارشی در مورد سند راهبردی این کمیسیون پرداخت. وی گفت: ما در وزات علوم چند اقدام انجام دادهایم که یکی از آنها اصلاح ساختارها بوده است، با چابکسازی سایر مدیریتها در وزارت علوم مرکز قرآن و علوم انسانی تشکیل شد.
وی افزود: با توجه به اینکه احتمال میرفت با تغییر دولتها، سلایق سیاسی در وزارت علوم حاکم شود و گاهی این سلایق کار را به حاشیه ببرد، تصمیم گرفتیم رئیس این مرکز را ارتقاء دهیم و انتخاب آن را حاکمیتی کنیم، به همین دلیل تصویب شد رئیس این مرکز به پیشنهاد وزیر علوم و با تأیید شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شود تا مرکز دچار آسیب نشود.
زلفیگل بیان کرد: همچنین رئیس این مرکز به عنوان قائم مقام وزیر فعالیت خواهد داشت تا قدرت لازم را داشته باشد و بتواند در شورای معاونین اشرافیت قرآن در سایر بخشها را لحاظ کند. همچنین سعی شده است نوآوریهایی را در بخش پژوهشهای قرآنی نیز داشته باشیم.
رشد چشمگیر فعالیتهای قرآنی وزارت علوم
محمدجواد هراتی، رئیس مرکز همکاری و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی و علوم انسانی کشور نیز در تکمیل صحبتهای وزیر علوم اظهار کرد: اگر تحولات این کمیسیون از سال ۹۰ تا امروز را روی نمودار ببریم، خواهیم دید از سال ۱۴۰۰ و بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم رشد شتابانی در فعالیتهای آن اتفاق افتاده است.
وی افزود: به طور کلی با حمایتهایی که وزیر علوم داشته است در سه عرصه نوآوری داشتهایم که بر مبنای سند راهبردی توسعه فرهنگ قرآنی بوده است. یکی از این موارد نوآوری در حوزه پژوهش، عرصه دوم نوآوری در آموزش و عرصه سوم نیز نوآوری در بازنگری و ساختار دبیرخانه بوده است.
هراتی افزود: ما تلاش کردهایم مقداری ریل کار را تغییر دهیم و آییننامههایی را تدوین کنیم که مجموعه آموزش عالی در خدمت قرآن قرار بگیرد. به عنوان مثال برای اولین بار آیین نامه تعیین اعتبار نشریات خاص علوم قرآن و حدیث را با رویکرد نظام سازی و بینارشتهای و به زبان غیرفارسی تدوین کردهایم، طی یک سال بعد از این اتفاق توانستیم ۱۰ نشریه را با همین رویکرد تاسیس کنیم.
وی بیان کرد: همچنین آییننامه جایزه توسعه فرهنگ قرآنی نیز نوشته شد که در نهایت ذیل جشنواره فارابی قرار گرفت و امسال به صورت ویژه در کنار جشنواره فارابی برگزار میشود. در حوزه آموزش نیز آییننامه «کهاد» را نوشتهایم که در آن دانشجویان میتوانند در دوره کارشناسی ۲۰ واحد قرآنی را بگذرانند، برای افرادی که این واحدها را بگذرانند مدرک خاص صادر خواهد شد، در حال حاضر و از مهرماه امسال این طرح به صورت آزمایشی در ۱۷ دانشگاه کشور اجرا شده است. بازنگری رشته های قرآن و حدیث یکی دیگر از اقدامات بوده است.
بر اساس گزارش ایکنا در ادامه این جلسه رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش و رئیس کمیسیون توسعه فعالیتهای آموزش عمومی قرآن کریم به بیان فعالیتهای صورت گرفته در این حوزه پرداخت و گفت: کمیسیون توسعه آموزش عمومی قرآن کریم چهار کارگروه دارد. اولین اقدام ما در این کمیسیون تصویب سند راهبردی بود. دومین اقدام تصویب اهداف ۹گانه آموزش عمومی با تمرکز بر حوزه ابتدایی بود. این کار بسیار مهمی بود که با محوریت حفظ جزء سیام صورت گرفته است.
پیادهسازی ۷۰ درصد اهداف سند راهبردی در کتب درسی
صحرایی افزود: سومین اقدام ما هماهنگی و استفاده از سازوکارهایی برای ارتقای درس قرآن است، بهترین ظرفیت کشور برای توسعه امور قرآنی آموزش و پرورش است، در حال حاضر حدود ۷۰ درصد از اهداف آموزش عمومی قرآن در کتابهای درسی وجود دارد و ۳۰ درصد دیگر هم مربوط به حفظ است که کار آن شروع شده است.
وزیر آموزش و پرورش با اشاره به فعال بودن ۹۰۰ کانون قرآن در آموزش و پرورش بیان کرد: برنامه پیشنهادی ما جذب ۸۰۰ مربی حفظ قرآن از بین حافظان قرآن است که مورد تأکید رئیس جمهور هم قرار گرفته است. اگر این اتفاق بیفتد مسئله حفظ در مدار جدیدی قرار خواهد گرفت.
وی افزود: چهارمین کار ما که بسیار جدی هم هست طرح اتقان و ارتقاء سواد قرآنی دانش آموزان است، در این طرح به توانمندسازی معلمان، مدیران و آموزگاران حوزه ابتدایی پرداخته شده است، در این طرح برای حدود ۳۷۵ هزار آموزگار برنامهریزی شده و در حال حاضر برای حدود ۳۶ هزار نفر آغاز شده که اثرات بسیار خوبی به همراه داشته است.
وزیر آموزش و پرورش گفت: در جلسه سال گذشته هیئت امنای دانشگاه فرهنگیان مصوب شد دانشجومعلمان فارغ از اینکه در چه رشتهای هستند به سواد قرآنی با سطح مشخصی برسند، این کار شروع شده و دانشگاه فرهنگیان در این زمینه بسیار فعال بوده است. همچنین دانشگاه فرهنگیان ۵ هزار حافظ قرآن دارد، دو هفته قبل هم آییننامه جذب استعدادهای برتر دانش آموزی به میزان حداقل ۱۰ درصد از ظرفیت دانشگاه فرهنگیان تهیه شد که رقمی حدود سه هزار نفر خواهد شد.
صحرایی در پایان بیان کرد: در حوزه تولید و توزیع محصولات قرآنی نیز اقداماتی انجام شده است که از جمله آنها قرآن حکیم است، قرآنی که تفسیری دانشآموزپسند دارد. یک کار دیگر قرآن همراه است که ۳۶۵ صفحه دارد و هر صفحه آن برای یک روز سال طراحی شده است. در کنار اینها کار دلنشینی هم برای دانش آموزان استثنایی انجام شده است.
۱۶ چالش حوزه حفظ قرآن
در این جلسه حمید مجیدیمهر، دبیر ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم نیز به بیان نکاتی در مورد فعالیتهای این ستاد پرداخت و گفت: بعد از حدود ۳۱۵ جلسه کارشناسی و ۳۶ جلسه اصلی در صحن ستاد حفظ قرآن ۱۶ آسیب و چالش برای پیاده سازی نظام حفظ در کشور و تحقق فرمایش مقام معظم رهبری در تربیت ۱۰ میلیون حافظ احصا شده است.
وی نبود انگیزه برای حفظ قرآن در فرهنگ عمومی جامعه و نبود گفتمان حفظ در کشور را یکی از این چالشها معرفی کرد و گفت: مشوقهای قانونی و قوانین بالادستی در این زمینه کارآیی لازم را ندارد، اقدامات به صورت بخشی انجام شده اما به نظر کافی نیست لذا ما در قوانین بالادستی نیازمند حمایت دولت هستیم.
مجیدیمهر تصریح کرد: عدم توجه کافی رسانهها و ناکافی بودن تولیدات رسانهای هدفمند و اثرگذاردر زمینه حفظ و فقدان نظام جذب، به کارگیری و نگهداشت مربیان و معلمان حفظ قرآن کریم در توسعه آموزش حفظ از دیگر چالشهای احصا شده است. اگر بخواهیم به ۱۰ میلیون حافظ قرآن برسیم چارهای جز اینکه وزارت آموزرش و پرورش را تقویت کنیم نداریم، تحول در آموزش و پرورش یعنی تحقق ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم.
دبیر ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم در ادامه به ارائه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت حفظ قرآن در جامعه پرداخت و گفت: ایجاد گفتمان حفظ در کشور، به کارگیری ظرفیت آموزش و پرورش و بسیج، توسعه حفظ موضوعی قرآن به عنوان دریچهای برای ورود به حفظ و در نهایت مردمی کردن موضوع حفظ قرآن کریم از جمله اقداماتی است که اگر اجرایی شود میتواند به تحقق ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم بینجامد.
پیشنهاداتی به دبیرخانه شورای توسعه
حجتالاسلام والمسلمین سیدمهدی خاموشی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه و رئیس ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم نیز به ارائه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت قرآنی کشور پرداخت و گفت: دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی در دور جدید باید دائم گزارش فعالیتهای قرآنی را به سمع و نظر اعضا برساند.
وی با اشاره به اینکه پژوهشها و تحقیقات بسیاری در حوزه قرآن صورت میگیرد، افزود: ما در صحن شورا از این پژوهشها بیاطلاع هستیم. شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید از کارهای ارتجاعی در حوزه حفظ قرآن کریم جلوگیری کند. به عنوان مثال شاهد مدارس حفظ قرآن در کشور هستیم که آموزش و پرورش با آنها چالش دارد.
خاموشی همچنین به بحث روخوانی و روانخوانی قرآن کریم به عنوان یک بحث جدی در همهگیری قرآن کریم در جامعه اشاره و اظهار کرد: اولین قدم سواد قرآنی، روخوانی قرآن کریم است، حدود ۲۵ سال قبل این کار شروع شد اما الان شاخصها خروجی خوبی نشان نمیدهد.
رئیس ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم در پایان بیان کرد: دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید شاخصهای حفظ، تدبر، تفسیر، روخوانی، روان خوانی، تجوید و … را تدوین کند، البته در بحث حفظ چون مدرک ارائه میشود میتوانیم بگوئیم بر اساس شاخصها چقدر حافظ قرآن داریم اما سایر فعالیتها شاخص وجود ندارد.
بررسی دستورهای جلسه ۵۹ شورای توسعه
در ادامه این جلسه به دستورها پرداخته شد، در این بخش ابتدا دستور «بررسی کلیات برنامه ۱۴۰۳» به بحث گذاشته شد. از جمله کارویژههای این کمیسیون میتوان به «ایجاد گفتمان قرآنی با تقویت فعالیتهای تبلیغی و ترویجی و با رویکرد هنر، رسانه و فضای مجازی»، «توسعه برنامه حفظ در کشور در راستای دستیابی به ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم»، «توسعه آموزشهای عمومی قرآن با توانمندسازی معلمان»، «توسعه فرهنگ تدبر و عمل به قرآن»، «ایجاد و فعالسازی پایگاههای قرآنی مساجد کشور»، «حمایت از موسسات و خانههای قرآنی»، «ایجاد زیرساختهای مناسب برای تأمین منابع مالی پایدار قرآنی و قطع وابستگی به اعتبارات دولتی» اشاره کرد که به تصویب اعضای شورای توسعه رسید.
همچنن دومین دستور این جلسه مربوط به تشکیل ستاد تدبر قرآن بود که با رأیگیری اعضا و با توجه به تصویب آن در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید.
سومین دستور این جلسه که مربوط به موضوع مرکز ملی ترجمه قرآن کریم بود، نیز بنا بر پیشنهاد رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه از دستور خارج شد تا این دستور پس از ارائه گزارش کامل آن از سوی وزارت ارشاد به رأی گذاشته شود.
در بخشی از این جلسه نجفیخواه، معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور در پاسخ به موارد مطرح شده در زمینه بودجه قرآنی و وضعیت آن در سال ۱۴۰۲ و سال آینده نکاتی ارائه داد.
همچنین محمد انجمشعاع، مدیرعامل اتحادیه کشوری موسسات و تشکلهای قرآن و عترت نیز از فشارهای تأمین اجتماعی که برای موسسات مردمی چالش به وجود آورده است سخن گفت. طرح این موضوع باعث شد رئیس جمهور دستور پیگیری آن از سوی کارگروهی با محوریت وزیر ارشاد و با حضور وزیر کار را صادر کرد.