پنجاه و ششمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی ۲۵ اردیبهشت‌ماه برگزار شد و طی آن ماده‌واحده تشکیل کمیته ساماندهی و یکپارچه‌سازی سامانه‌های امور قرآنی کشور با دبیری سازمان تبلیغات اسلامی تصویب شد. براساس این مصوبه سازمان دارالقرآن متولی اجرای این مصوبه و یکپارچه‌سازی سامانه‌های قرآنی کشور شد. موضوعی که سال‌هاست با گسترش آموزش‌های قرآنی در فضای مجازی و عدم آمار و اطلاعات دقیق از جامعه‌ای که از این آموزش‌ها بهره‌مند می‌شوند و عدم یکپارچگی سامانه‌ها در این حوزه بیش از پیش مورد اهمیت و توجه قرار دارد.
با توجه به این مصوبه، گفت‌وگویی را با سیدجعفر صادقی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه فناوری سازمان دارالقرآن الکریم داشتیم تا ضمن دریافت اطلاعات و جزئیات بیشتر این مصوبه، از کم و کیف آن و ضروریات اجرای آن جویا شویم.
ایکنا_ ساماندهی سامانه‌های امور قرآنی کشور ازجمله موضوعاتی است که سال‌ها مورد غفلت قرار گرفته و امروز ضرورت پرداختن به آن بیش از پیش احساس می‌شود. از چگونگی تصویب این مصوبه و جزئیات آن بگویید.
یکی از دغدغه‌های مراکز قرآنی حاکمیتی و مردمی، مسئله ساماندهی فضای مجازی بود. طی وضعیت کرونا کلاس‌های آموزشی قرآن و بسیاری از برنامه‌‌های مراکز قرآنی تعطیل شد و در همین راستا سبک زندگی مردم هم تغییر کرد. باوجود اینکه کرونا در حال ریشه‌کنی است، اما نمی‌توانیم قبول کنیم که سبک زندگی مردم به شکل قبل بازگردد؛ لذا درصد زیادی از مردم با وضعیت فعلی انس گرفتند و از طرفی قوانین بالادستی موجب شد که فعالیت‌های فضای مجازی و ارتباط با مخاطب در این فضا ادامه پیدا کند.
با توجه به اینکه تعامل و ارائه خدمات به مخاطب مستلزم طراحی سامانه هوشمند است بر همین اساس در حوزه قرآنی از سه سال گذشته همه دستگاههای متولی حوزه قرآن به این عرصه ورود کردند. اصل این اقدام مبارک بود، اما همپوشانی در میان دستگاههای این عرصه وجود داشت، که ما طی آن در سه حوزه به آسیب برخورد کردیم. این مشکلات و آسیب‌ها می‌توانست در حوزه مدیریتی بررسی شود؛ لذا با توجه به این مسئله شورای توسعه فرهنگ قرآنی از سه ماه گذشته این مسئله را مطرح و به‌عنوان دستگاه بالادستی راهبری و نظارت بر امور قرآنی کشور را مورد بررسی قرار داد.
دو جلسه رسمی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، قبل از ابلاغ این مصوبه برگزار شد و موضوعاتی که منجر شد، ماده‌واحده تشکیل این کمیته به صحن شورا ارائه شود و آنجا هم به تصویب برسد این بود که اولاً طراحی و راه‌اندازی سامانه، دارای هزینه است؛ همچنین به‌جهت اینکه با مخاطب سر و کار دارد، ممکن است با موازی‌کاری همراه شود. ازطرف دیگر داده‌هایی که در این سامانه‌ها ذخیره می‌شود، باید حالت استاندارد را داشته و از لحاظ مدیریتی بتواند قابل استفاده باشد.
با توجه به این موارد، سه مسئله در این موضوعات مطرح است؛ ابتدا بحث مدیریتی و راهبری کار است. این موضوع یعنی آیا دستگاهی که به این حوزه وارد می‌شود و سامانه‌ای را طراحی می‌کند، ضرورت دارد این کار را انجام دهد یا خیر؟ و اگر بخواهد انجام دهد، آیا کار مشابه وجود دارد که بتواند از آن استفاده کند؟ آیا سامانه جدید موجب موازی‌کاری و اتلاف وقت و انرژی می‌شود یا در حیطه قانونی اختیارات دستگاه مربوطه است؟ و ضرورت اینکه می‌خواهد بدون مخاطب و وظیفه قانونی وارد این کار شود چیست؟
سال‌های گذشته شاهد این بودیم که در برخی موارد، دستگاهها از حیطه قانونی خودشان خارج می‌شدند. در اینجا شورای توسعه ورود کرد تا این اتفاق در حوزه سامانه‌ها رخ ندهد؛ این کار هم از لحاظ نرم‌افزاری و هم سخت‌افزاری گران تمام می‌شود و هزینه‌های هنگفتی را به دستگاهها تحمیل می‌کند. موضوع بعدی بحث مدیریتی و فنی و همچنین نحوه استفاده از این داده‌ها است. فرض کنید چند دستگاه برای خود سامانه‌ای ایجاد می‌کنند که هر کدام با شرایط خاص خودشان مخاطبان را ثبت‌نام کرده و دستگاههای دیگر نیز همین مخاطبان را برای فعالیت دیگری در حوزه قرآنی ثبت‌نام می‌کنند. در نهایت این‌ها از لحاظ نوع اطلاعات نمی‌توانند با همدیگر هماهنگ و لینک شوند و این داده‌ها برای سیستم مدیریتی قرآنی کشور سردرگرمی ایجاد می‌کند.
به‌عنوان مثال در حوزه حفظ عمومی قرآن هر دستگاهی در حوزه کاری اقدام به ثبت‌نام کرده و آموزش می‌دهد؛ در این آموزش‌ها یک نفر، هم می‌تواند با هویت دانش‌آموز در سامانه آموزش و پرورش، هم با هویت عضو یک موسسه قرآنی در سامانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا سازمان تبلیغات اسلامی یا با یک هویت دیگر در سامانه سازمان اوقاف ثبت‌نام کند، لذا زمانی که تجمیع اطلاعات انجام می‌شود جمعیت تحت پوشش قرآنی گاهی ممکن است از جمعیت کشور فراتر رود. دلیل این اتفاق هم این است که افراد تکراری در این چرخه حذف نشده‌اند؛ اما اگر سامانه‌ای در پشت صحنه و مرکز داده‌ها با همدیگر لینک شوند و بر اساس کد ملی به سامانه ثبت احول اتصال داشته باشند، می‌تواند این انطباق را ایجاد کند. اصولا یکی از اهداف راه‌اندازی سامانه دقیق‌سازی اطلاعات است.
سومین موضوع بحث مخاطبان است. اینکه مخاطبان و آحاد مردم گرفتار سامانه‌های متعدد نشوند. راه‌حلش این است که ما بیاییم و پوسته‌ای واحد راه‌اندازی کنیم.
ایکنا_ در حال حاضر سامانه‌های زیادی توسط دستگاههای مختلف ایجاد شده که خود سازمان دارالقرآن هم یکی از این دستگاهها است؛ با ایجاد یک سامانه واحد تکلیف این سامانه‌ها چه می‌شود و برای یکپارچه‌سازی تمامی سامانه‌های قرآنی کشور چه برنامه مشخصی دارید؟
قبل از اینکه این مصوبه شکل قانونی به خود گیرد، دو جلسه به صورت رسمی در شورای توسعه فرهنگ قرآنی با حضور نمایندگان دستگاههای قرآنی برگزار شد؛ در این جلسات همه اعضا بر هدف ساماندهی و یکپارچگی تاکید داشتند. بحثی که وجود دارد این است که اعضای این کمیته مستندات قانونی، شرایط و هزینه‌های انجام شده را در نظر بگیرند و بدانند که در آینده چه اتفاقی در این زمینه رقم خواهد خورد و آیا این کار از صرف هزینه اضافی جلوگیری خواهد کرد یا خیر؟ لذا همه بر اصل این موضوع تاکید داشتند، اما قطعا در سازوکار اجرایی باید مباحثات قانونی و فنی لحاظ شود.
اصولاً این کمیته به دنبال این نیست که بخواهد سامانه‌هایی را تعطیل کند، بلکه فرایند کار این کمیته این است که هماهنگی‌ها را انجام دهد. به‌عنوان مثال فرض کنید، ما در حوزه قرآنی در سازمان تبلیغات اسلامی طرح جامع نظام ساخت‌یافته را طراحی کرده‌ایم که ۱۴ سایت و سامانه را در نظر گرفته است. برخی از این سامانه‌ها تعینی و بر اساس خواست مردم، برخی از آن‌ها براساس مستندات قانونی و برخی هم به دلیل خلأ موجود آن‌ها طراحی شده‌اند. با توجه به ارزیابی انجام شده ممکن است مدیریت برخی از این سامانه‌ها را به دستگاههای مختلف و مرتبط بدهیم و لذا سایر دستگاهها هم مباحث منطقی و فنی را مطرح می‌کنند و همه به دنبال اتفاق مثبتی در این عرصه هستند.
نکته دیگر این است که برخی اوقات تلقی این است که این یکپارچه‌سازی در حیطه فنی هم باید رخ دهد. به عنوان مثال ادغام دو سامانه یک بحث کاملاً فنی است که مستلزم هماهنگی در نظام برنامه‌نویسی است و داده‌های آن‌ها هم باید بتوانند با هم هماهنگ بشوند؛ در این مواقع باید به سمت بهینه‌سازی حرکت کنیم.
ایکنا_ با این رویه آیا تمامی اطلاعات و دیتا‌های موجود در عرصه قرآنی کشور به صورت دقیق و روشن می‌شود؟
قطعاً این کار به دلایل مختلف ازجمله فنی دشواری است، اما می‌توان کار‌های ترمیمی را در این حوزه انجام داد. به عنوان مثال می‌توان یک پوسته برای مجموع سیستم‌ها در نظر گرفت و اطلاعاتشان را تجمیع کرد یا با مدیریت و یکپارچگی داده‌ها و پوسته، می‌توان کار را برای هر جایی که امکان بود ادغام کرد و تلفیق را انجام داد؛ اگر این امکان وجود نداشت، سامانه‌ای که مشکل دارد باید خودش را ارتقا دهد و اگر نشد بر اساس تصمیم کمیته سامانه مربوطه تعطیل شود و همه دستگاهها باید تصمیمات کمیته تن دهند، چراکه این موضوع یک مسئله مشترک و فرادستگاهی است.
ایکنا_ یکی از موضوعات مهم در یکپارچه‌سازی و ساماندهی سامانه‌های موجود در حوزه قرآنی بررسی اطلاعات و تایید آن‌ها است. این راستی‌آزمایی به چه شکل انجام می‌شود، آیا می‌توان امیدوار بود که این یکپارچه‌سازی موجب رسیدن به آمار دقیق و روشنی از جامعه قرآنی کشور شود؟
به سؤال بسیار مهمی اشاره کردید؛ با تشکیل این کمیته سامانه واحدی نخواهیم داشت و بحث پوسته واحد و دسترسی واحد است. البته همه دستگاهها در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی خودشان به این سامانه‌ها دسترسی دارند، اما باید یک نظام جامعی از لحاظ پوسته‌ای ایجاد شود تا این انسجام رخ دهد. البته در متن مصوبه یک هوشمندی خوبی توسط کارشناسان به خرج داده شده که به سه عرصه اشاره می‌کند و کمیته ساماندهی و یکپارچه‌سازی سامانه‌ها از لحاظ زیرساختی، فرایندی و داده‌ای باید در این سامانه‌ها ورود کنند. از لحاظ زیرساختی، مبانی قانونی و زیرساخت‌های فنی، برنامه‌نویسی، سخت‌افزاری را در بر می‌گیرد. همچنین زمانی که بحث فرایندی و داده‌ای را در کنار هم می‌چینیم به این معنی است که به موضوع اعتبارسنجی هم دقت کرده‌ایم.
به‌عنوان مثال که اگر دستگاه بالادستی مانند ستاد راهبری حفظ، مسئولیت برگزاری آزمون‌های عمومی را به سازمان دارالقرآن واگذار کرده است به این معنی است که مدارکی که از طریق این سازمان طی فرایند سامانه‌های این مجموعه ارائه شده، معتبر است. این کمیته قطعاً نگاهش به مصوبات است و براساس این مصوبات اگر سامانه‌ای به صدور مدرکی اقدام می‌کند اگر قانونی نباشد ورود خواهد کرد. این یعنی علاوه بر اینکه مباحث فنی و فرایندی را مد نظر دارد نگاهی به مباحث بالادستی و قوانین هم دارد و اگر احساس کند کاری خارج از حیطه وظایفش انجام می‌شود، قطعاً در کمیته مورد بحث قرار می‌گیرد. در نهایت اگر این اختلافات نیازمند بررسی بیشتر باشد مجدد در شورای توسعه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
ایکنا_ سامانه‌های سازمان دارالقرآن که به نوعی جامعیت بخش گسترده‌ای از امور قرآنی را ساماندهی کرده در حال حاضر در چه وضعیتی است و آیا ثمربخش و موفقیت‌آمیز بوده‌اند؟
در خصوص سامانه‌های سازمان دارالقرآن از سه سال گذشته کار‌های مطالعاتی آن‌ها را شروع کردیم. ما ملزم هستیم تا ۲۱ خدمت را انجام دهیم و سازمان اداری و استخدامی ما را موظف کرده است که کار‌هایی که اسمش خدمت است و با عموم مردم سروکار داریم باید خدماتمان را به سمت تشکیل میز خدمت و سامانه‌ای کردن پیش ببریم؛ لذا این کار ضرورت قانونی دارد.
دومین موضوع این است که ما یک سازمان تسهیل‌گر و تنظیم‌گر هستیم و نباید در عرصه تصدی‌گری وارد شویم و باید زیرساخت‌هایی را ایجاد کنیم تا خدمت‌رسان‌ها را به خدمت‌پذیر‌ها متصل کنیم و از این جهت سازمان دارالقرآن به دنبال ایجاد زیرساخت به مردم بود که یکی از این موضوعات بحث اعطای مدرک به حفاظ یا برگزاری آزمون‌های عمومی است که مراکز قرآنی دستگاهها متولی آن هستند و ما به عنوان دبیرخانه متولی این کار هستیم؛ لذا باید زیرساخت‌های آن را ایجاد کنیم.
در حوزه آموزش مجازی ۲ کار را در نظر گرفته‌ایم. اولین مورد این است که به دلیل اینکه دستگاه ما در تخصصی در حوزه آموزش قرآن هستیم از ما انتظاراتی دارند و دستگاههای مختلف به ما مراجعه می‌کنند و در این حوزه از ما خدمات می‌خواهند؛ بحث دیگر تقویت مخاطبان و شبکه‌های مردمی قرآنی از طریق آموزش‌های ضمن خدمت و توانمندی آن‌ها است؛ لذا ما سامانه آموزش مجازی را به این دلیل راه‌اندازی کردیم. دومین هدف ما کار آموزش برای عموم مردم است که نیازمند زیرساخت است؛ لذا سامانه آموزش مجازی ما در قدم اول توانمندی مدیران و مخاطبان قرآنی است که تاکنون ۳۰۰ هزار نفر را آموزش داده است. هدف بعدی ما در این مسیر توسعه است. اینکه بتوانیم برای تک تک اشخاص و مؤسسات دسترسی مجازی بدهیم تا به برگزاری کلاس مجازی اقدام کنند و یک سیستم در اختیارشان قرار می‌دهیم که مبنای آن قرآنی است.
ایکنا_ حمایت‌های مادی و معنوی از مصوبه شورای توسعه فرهنگ قرآنی در حوزه یکپارچه‌سازی و ساماندهی امور قرآنی در کشور به چه شکل تعریف شده است؟
در متن مصوبه صحبتی در خصوص مسائل مالی نشده است و فاز مالی در آن دیده نشده است، اما طبیعت کار‌های به این شکل این است که باید به مباحث مالی هم اشاره کند. ما در این کمیته کار‌های اولیه را بر فعالیت‌های مطالعاتی قرار داده‌ایم؛ اگر نتیجه مطالعات کمیته به اینجا برسد که یکسری هزینه و تکلیف‌ها برای دستگاهها در نظر گرفته شود، اگر این تکلیف در شرح وظایف دستگاه مورد نظر باشد از اعتبارات خود دستگاه استفاده می‌شود. جنبه‌های مالی بحثی فراتر از کمیته دارد و اگر پیشنهاد بار مالی داشت، باید در صحن شورا مطرح شود و مطمئنا هزینه‌های سنگینی این طرح به دنبال خواهد داشت.
ایکنا_ سخن پایانی
ما در کار‌های جمعی کشورمان هر جا که اتحاد، همدلی و صمیمت داشتیم موفق بوده‌ایم. به عنوان مثال موضوع استانداردسازی تعاریف و مفاهیم آماری قرآنی کشور که متولی آن مرکز آمار کشور بود، این مرکز با دعوت از نهاد‌های مختلف حدود دو سال جلسات پی در پی را برگزار کرد و توانست هشتاد مفهوم و تعریف آماری را به صورت استاندارد ارائه کند. از همه رده‌های میانی دستگاهها در این جلسات حضور داشتند و همه با هم متحد بودند و هدف و دغدغه کار قرآنی کشور بود و به هیچ وجه بحث تعصب سازمانی وجود نداشت. تجربه بسیار خوب و یک کار ثمر بخش قرآنی بود که نتیجه آن را سران دستگاهها امضا کردند. هنوز هم وقتی این گروه متحد می‌شود، کار خوب پیش می‌رود.
اتحاد و همدلی و اینکه ما دغدغه نام نداشته باشیم که آفت بسیار زیادی دارد، به اعتلای نام و فرهنگ قرآنی منجر می‌شود و اتفاقات مبارکی رخ خواهد داد. ما تابع قانون هستیم و دعوتمان از دوستان دیگر هم این است که از این فرصتی که در دست داریم برای خدمت به عرصه قرآن کریم استفاده کنیم. هدف ما یکپارچه‌سازی است که نفع آن به مدیران قرآنی و مخاطبان قرآنی سراسر کشور عزیزمان خواهد رسید.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
